هنگام خرید خودرو، یکی از مهمترین دغدغه ی خریداران انتخاب نوع گیربکس است. دنده دستی یا اتومات از مواردی است که باید برای انتخاب خودرو ارزیابی شود. خودروهای گیربکس دستی و اتوماتیک دارای مزایا و معایب خاصی هستند. برای سرمایه گذاری در وسیله نقلیه مناسب، باید یک دید کلی از هر یک داشته باشید.
هنگامی که رانندگی می کنید، برای اینکه موتور ماشین به طور موثر کار کند، باید دنده ها را تغییر دهید تا با سرعت شما سازگار باشد. زمانیکه با سرعت بیشتری رانندگی می کنید، به یک دنده بالاتر می روید. این موضوع در مورد خودروهای دستی و اتوماتیک صدق می کند.
تفاوت اصلی بین یک ماشین اتوماتیک و یک ماشین دستی این است که یک ماشین با دنده دستی دارای سه پدال است، ترمز، گاز و کلاچ. هنگام تعویض دستی دنده ها با استفاده از گیربکس، راننده کلاچ را فشار می دهد. ماشین های اتوماتیک دنده را هم عوض می کنند، اما این کار را به صورت خودکار انجام می دهند.
توصیه می شود مقاله انواع خودرو و استایل بدنه را نیز مطالعه نمایید.
گیربگس چیست؟
هر خودرویی برای حرکت نیاز به یک عامل تولید کننده نیرو و یک عامل انتقال دهنده آن دارد. تولید کننده نیرو در آن موتور یا پیشرانه است. انتقال دهنده هم سیستمی متشکل از بخش‌های مختلف است که عمل انتقال نیرو را انجام می‌دهند. در حقیقت نیروی تولید شده توسط پیشرانه، باید توسط یک سیستم انتقال دهنده، به چرخ‌ها منتقل شود. سه بخش اصلی این سیستم انتقال دهنده شامل کلاچ، جعبه دنده و دیفرانسیل هستند که در میان آنها جعبه دنده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جعبه‌دنده را اصطلاحا گیربکس هم می‌گویند.
این گیربکس است که وظیفه دارد قدرت خودرو را کنترل و تنظیم کند. هر اتومبیلی با توان و گشتاور متفاوتی قادر به تولید نیرو است، ولی بدون نیاز به افزایش دور موتور و گشتاور می‌توان به سرعت موردنیاز رسید.
از جمله مهمترین وظایف گیربکس را می‌توان ایجاد و تعادل بین سرعت و نیرو ذکر کرد، ولی تنها وظیفه‌اش این نیست. گیربکس باید قادر باشد در سربالایی‌ها نیروی لازم و مناسب اتومبیل را تأمین کند و از سوی دیگر در مسیرهای بدون شیب و هموار مانند بزرگ‌راه‌ها سرعت زیادی را فراهم کند. بدون انتخاب دنده مناسب در شرایط متفاوت در گیربکس، چنین فرایندی امکان‌پذیر نیست.
وجود گیربکس در خودرو این امکان را برای راننده فراهم میکند که دور موتور را بیش از حد بالا نبرد که به موتور فشار نیاید و در بهترین حالت نگهداری شود.
انواع دنده خودرو
دنده دستی
گیربکس دستی نسبت انتقال را با فرمان گرفتن از راننده تغییر میدهد. اتومبیل هایی دارای گیربکس دستی هستند که راننده توسط آن دنده و نسبت انتقال را تغییر میدهد.
در خودروهایی با دنده دستی برای تغییر شتاب باید از یک دنده برای تعویض دستی دنده ها استفاده کنید. قسمت تعویض دنده در کنسول مرکزی قرار دارد و از طریق یک رابط به گیربکس متصل می شود. جدا از خود دنده، وسایل نقلیه گیربکس دستی از پدال کلاچ نیز استفاده می کنند که به انتقال دنده، به دنده مورد نظر شما کمک می کند.
جعبه دنده دستی یا گیربکس دستی شامل چندین چرخ دنده زوج می باشد که تعداد این چرخ دنده های زوج بسته به تعداد دنده های آن گیربکس دارد، مثلا اگر یک گیربکس 5 دنده (مجموعا 6 دنده می شود که شامل 5 دنده حرکت جلو و یک دنده عقب می باشد.) داشته باشیم، باید گیربکس ما 6 نسبت انتقال قدرت با ضرایب انتقال قدرت مختلف را برای ما فراهم کند.
تفاوت دنده سنگین و سبک در گیربکس از نظر قطر و اندازه میباشد یعنی قطر دنده سنگین بزرگتر از سبک است و همچنین دنده سنگین برعکس دنده سبک دارای قدرت بیشتر با سرعت کمتر است.
این نوع جعبه‌دنده‌ها که به عنوان گیربکس‌های استاندارد نیز شناخته می‌شوند، عملیات انتقال گشتاور خروجی موتور به چرخ‌ها را، توسط مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌ها انجام می‌دهند، که روی دو میله (شَفت) ورودی و خروجی قرار دارند. کلاچ مورد استفاده در این نوع گیبرکس، از نوع خشک بوده و معمولا عملیات انتقال قدرت، توسط پدال کلاچ پایی یادسته دنده دستی، انجام می‌گیرد.
تا اواخر دهه هفتاد، جعبه دنده‌های دستی سه سرعته و یا چهار سرعته بودند و فقط خودروهایی مثل فراری ۱۶۶ و آلفارومئو ۱۹۰۰ از جعبه دنده دستی پنج سرعته استفاده می‌کردند. تا اینکه در دهه ۸۰، استفاده از جعبه دنده‌های دستی پنج سرعته همگام باب شد.
دهه ۹۰، آغاز استفاده از جعبه دنده شش سرعته در بی ام و ۸۵۰ و فراری ۴۵۶ بود. اما جعبه دنده شش سرعته اولین بار روی آلفارومئو ۳۳ استاراداله آزمایش شد. در سال ۲۰۱۲، پورشه ۹۱۱ برای اولین بار جعبه دنده هفت سرعته را به صنعت خودرو معرفی کرد.
گیربکس اتومات
گیربکس اتومات یا گیربکس اتوماتیک دارای یکی از پیچیده ترین سیستم ها از نظر عملکردی می باشد. گیربکس اتوماتیک تعویض دنده را به صورت خودکار انجام می دهد، بنابراین بسیاری از رانندگان درک خوبی از این قطعه و عملکرد آن ندارند. تفاوت گیربکس اوتومات و گیربکس با تعویض دستی در این است که نوع تعویض در گیربکس دستی برعکس اوتومات، باید به صورت مداوم توسط فرد انجام شود.
با استفاده از فشار روغن، خودرو به طور خودکار دنده خود را تغییر می دهد. گیربکس های اتوماتیک یک مجموعه دنده سیاره ای را در خود جای می دهند که قلب یک گیربکس خودکار است. تمام کاری که این مجموعه انجام می دهد ایجاد ضرایب دنده های مختلف است که توسط گیربکس برای شتاب گیری یا کاهش سرعت استفاده می شود.
در گیربکس اتوماتیک مهارت رانندگی مهم نبوده و گیربکس اتومات متناسب با میزان گاز تعویض دنده را انجام می دهد، یعنی هنگامی که موتور به سطح تعیین شده ای از دور در دقیقه (RPM) می رسد، این کار انجام می شود. در این نوع گیبرکس ها پدال کلاچ وجود ندارد.
وقتی با وسیله نقلیه ای که گیربکس اتوماتیک دارد رانندگی می کنید، قرار دادن خودرو در حالت Drive سیستم را فعال می کند. با فشار دادن روی پدال گاز، میل لنگ موتور با سرعت بیشتری شروع به چرخش می کند و این به نوبه خود منجر به فشار بیشتر در مبدل گشتاور می شود. همانطور که خودرو به جلو حرکت می کند، هیدرولیک و الکترونیک گیربکس سرعت آن را نسبت به سرعت موتور حس می کند و گیربکس در واکنش به آن دنده را به طور خودکار تغییر می دهد.
تفاوت گیربکس اتوماتیک و دستی
قبل از خواندن ادامه مطلب می توانید در ویدیو زیر تفاوت دنده دستی و اتومات را به صورت خلاصه مشاهده نمایید.
نکات مثبت دنده دستی
تعمیر و نگهداری ارزان تر
با توجه به اینکه گیربکس های اتوماتیک به ماشین آلات اضافه نیاز دارند، نگهداری از آنها ممکن است هزینه بیشتری داشته باشد. برعکس، خودروهای دستی نیاز به تعمیر و نگهداری کمی دارند و هزینه تعمیرات آن ها نیز بسیار کمتر است.
راندمان سوخت بهتر
به طور کلی، گیربکس دستی وزن و پیچیدگی کمتری دارد و دنده های بیشتری نسبت به گیربکس اتوماتیک دارد و در نهایت می توانید کیلومتر بیشتری با آن ها رانندگی کرد.
کنترل بهتر
دنده دستی را می توان با توجه به نیاز و سرعت کنترل کرد اما گیربکس اتوماتیک طوری طراحی شده است که بهترین دنده را برای هر موقعیتی انتخاب کند. با این حال ممکن است اشتباه کند و دنده را خیلی بالا عوض می کند و قدرت موتور را هدر دهد.
سرعت بیشتر
برخی از خودروهای اتومات ها می توانند کند و دست و پا گیر باشند، اگرچه اکنون بسیاری از آنها به فناوری دوکلاچه مجهز شده اند تا آنها را سریع تر کنند. گیربکس دستی به طور سنتی در انتقال نیرو از موتور به چرخ‌ها بهتر است، بنابراین می‌توانید با سرعت بیشتری شتاب بگیرید.
نکات منفی دنده دستی
یادگیری دشوار
از آنجایی که باید خودتان دنده را عوض کنید، یادگیری کتابچه راهنمای کاربر ممکن است زمان بیشتری طول بکشد.
کلاچ مستعد آسیب است
از آنجایی که در این نوع دنده لازم است مدام با کلاچ کار کنید، ممکن است کلاچ دچار فرسودگی شود. آسیب پذیری کلاچ به این دلیل است که ممکن است با عجله پدال کلاچ را درگیر کنید که باعث از کار افتادن موتور می شود یا این کار را خیلی آهسته انجام دهید که می تواند باعث سایش زودرس کلاچ شود.
ایمنی کمتر
در خودروهایی با دنده دستی برای تعویض دنده لازم است یک دست را از روی فرمان بردارید که این عمل باعث ایمنی کمتر هنگام رانندگی می شود. خودروهای اتوماتیک ایمن‌تر هستند زیرا می‌توانید هر دو دست خود را روی فرمان نگه دارید و تمرکز بیشتری روی جاده پیش رو داشته باشید.
رانندگی در ترافیک دشوار است
استارت و توقف مداوم در میان ترافیک سنگین به تلاش مضاعف از جانب شما نیاز دارد تا دنده ها را به صورت دستی تغییر دهید. همینطور کار مداوم با کلاچ می تواند ناخوشایند باشد زیرا پای چپ راننده دائما درگیر است و می تواند منجر به درد عضلانی شود.
نکات مثبت دنده اتومات
استفاده آسان
بسیاری از مردم ماشین های اتوماتیک را برای راحتی خود دوست دارند. کار کردن با آنها ساده است زیرا هیچ کلاچی برای کنترل وجود ندارد. به سادگی دنده را در قسمت Drive قرار دهید و تا زمانی که نیاز به پارک کردن یا دنده عقب ندارید، مانور دادن با دنده را فراموش کنید.
تجربه رانندگی آرام تر
از آنجایی که یک گیربکس اتوماتیک به طور یکپارچه از یک دنده به دنده دیگر منتقل می شود، رانندگی با آن بسیار راحت و لذت بخش است.
رانندگی آسان تر در ترافیک
بدیهی است که عدم تعویض دنده دستی باعث می شود رانندگی در ترافیک بسیار راحت تر شود.
نکات منفی دنده اتومات
قیمت بیشتر
خودروهای اتوماتیک معمولاً دارای برچسب قیمت بالاتری نسبت به همتایان گیربکس دستی خود چه دست دوم و چه نو هستند. اگر بودجه کمی دارید، یک ماشین دستی ممکن است انتخاب بهتری باشد.
هزینه تعمیر بالاتر
درست مانند خود ماشین اتوماتیک، تعمیر گیربکس آن نیز هزینه بیشتری دارد. بسته به شرایط رانندگی و سایر شرایط، ممکن است هر از چند گاهی نیاز به تعمیر آن داشته باشید، که بودجه تعمیر و نگهداری شما را افزایش می دهد.
رانندگی می تواند کسل کننده باشد
همانطور که قبلا ذکر شد، بسیاری “احساس تعویض دنده” را ترجیح می دهند. ماشین‌های اتوماتیک می‌توانند لذت رانندگی را از بین ببرند، زیرا دنده‌ها به طور خودکار تغییر می‌کنند و برای هر کسی که به تعویض دنده عادت دارد، در واقع سازگاری با نداشتن کلاچ ممکن است دشوار باشد.
آیا گیربکس دستی قابل اعتمادتر از اتوماتیک است؟
گیربکس های دستی قابلیت اطمینان بیشتری را ارائه می دهند، زیرا احتمال خرابی کمتری دارند و حتی اگر نیاز به تعمیر داشته باشند احتمالا هزینه های کمتری پرداخت خواهید کرد. برعکس، ماشین های اتوماتیک می توانند هزینه ی تعمیرات بالایی دارند.
چرا دنده دستی برای مسابقه بهتر از اتوماتیک است؟
چه در جاده، چه اتوکراس یا یک مسابقه دریفت، دنده های دستی به شدت بهتر عمل می کنند، به این دلیل که تعویض دنده به شما کنترل کامل دنده را می دهد، در حالی که دنده اتومات اغلب می تواند در پیچ های تنگ در دنده نامناسب بماند و ماشین را مجبور به کاهش سرعت کند.
خودروی دنده اتومات بهتر است یا دستی؟
نکته مهم این است که انتخاب کنید با چه چیزی بیشتر احساس راحتی می کنید، اما، به طور کلی، یک خودروی اتوماتیک ممکن است برای افرادی که رانندگی شهری زیادی انجام می دهد مناسب باشد. همچنین برای افراد دارای معلولیت یا تحرک محدود، گزینه خوبی است.
اگر مسافت‌های طولانی‌تری را طی می‌کنید و میخواهید از رانندگی لذت ببرید، انتخاب خودرویی با دنده دستی برای شما مناسب تر است.
